مدل بومی برای شکل گیری سیاست های زیست محیطی ایران
مدل بومی برای شکل گیری سیاست های زیست محیطی ایران
توسعه پايدار
ابعاد توسعه پايدار
خط مشی گذاری زیست محیطی
نگرش بومی خط مشی گذاری زیست محیطی
شکل گیری سیاست های زیست محیطی ایران
الگو سیاست های زیست محیطی ایران
سیاست های کلی محیط زیست ایران
سیاست های زیست محیطی در ایران
ابعاد زیست محیطی توسعه پايدار
فرآيند تدوين خط مشی های زیست محیطی
عوامل مؤثر بر تدوين خط مشی های زیست محیطی
هدف از این پایان نامه ارائه مدل بومی برای شکل گیری سیاست های زیست محیطی ایران می باشديکي از وظايف پژوهشگران علوم مديريتي، رصد مشکلات جامعه به صورت عيني به منظور حلّ مسائل دنياي واقع و ارائه «راه حل»هاي متناسب به مديران و سياستگذران جهت حلّ آن مسائل است. اتفاقاً چنين هدفي به طور خاص در علوم خط مشيگذاري عمومي (سياستگذاري عمومي) دنبال مي‌شود.
به طور ساده مي‌توان گفت سياست يا خط مشي عمومی اصول و موازينی است كه بوسيله مراجع ذيربط در هر جامعه وضع شده و به عنوان الگو و راهنما، اقدامات و فعاليتهای جامعه را رهبری میكند. يکي از اين اقدامات مهمّ عرصه اجتماعي، مباحث مربوط به مسائل، نيازها و راه‌حل‌هاي محيط زيستي که آحاد جامعه را تحت تأثير خود قرار مي‌دهد.
موضوع خط مشيگذاري يا سياستگذاري زيست محيطي از موضوعات اساسي مورد بحث در ادبيات خط مشيگذاري عمومي محسوب مي‌شود. اين موضوع به ويژه در سال‌هاي اخير (پس از دهه 1970 ميلادي) و گسترش بحران‌هاي زيست محيطي در سرتاسر جهان بيش از پيش مورد توجه دولتمردان کشورهاي توسعه‌يافته و برخي کشورهاي در حال توسعه قرار گرفت.
از سوي ديگر پژوهشگر معتقد است موضوعات «نظريِ محض» در حوزه خط مشيگذاري عمومي مطابق با محتوا و ماهيت اين رشته- که ماهيتي کاربردي و مسئله محور دارد- داراي اولويت نبوده و پرداختن به موضوعات و «مسائل عموميِ» کشور، کاربردي شدن مطالعات عرصه خط مشيگذاري عمومي را موجب خواهد شد.
فهرست تفصيلي مطالب
فصل اول: طرح و کليات تحقيق 9
مقدّمه 10
1-1- بيان مسئله 11
1-2- اهميت و ضرورت موضوع 14
1-2-1- اهميت و وخامت شرايط زيستمحيطي جهان 14
1-2-2- اهميت و وخامت اوضاع زيست محيطي کشور 14
1-2-3- اهميت محيط زيست از منظر اسلام 15
1-3- اهداف تحقيق 16
1-4- سؤال اصلي 16
1-5- سؤالات فرعي 16
1-6- فرضيه تحقيق 16
1-7- روش تحقيق 17
1-8- قلمرو موضوعي، مکاني و زماني تحقيق 17
1-9- نقشه راه پژوهش 18
1-10- شرح واژه‌ها و اصطلاحات تحقيق 20
فصل دوم: مباني نظري پژوهش و ادبيات تحقيق 23
مقدّمه 24
2-1- توسعه پايدار 25
2-1-1- بعد اقتصادي توسعه پايدار 28
2-1-2- بعد اجتماعي توسعه پايدار 29
2-1-3- بعد زيستمحيطي توسعه پايدار 31
2-1-4- بعد سياسي توسعه پايدار 32
2-1-5- جمع‌بندي مبحث اول از فصل دوم 33
2-2- خط مشيگذاري زيستمحيطي 34
2-2-1- تعريف خط مشيگذاري 35
2-2-1-1- تعريف خط مشيگذاري عمومي 35
2-2-1-2- تعريف خط مشيگذاري زيستمحيطي 37
2-2-2- رويکردها، نظريه‌ها و مدلهاي خط‌مشيگذاري عمومي 37
2-2-3- بازيگران و گروه‌هاي ذينفع 47
2-2-4- مرحله تدوين در خط مشيگذاري زيستمحيطي 54
2-2-5- مطالعات تطبيقي جايگاه (ساختاري) محيط زيست 66
2-2-6- جمع‌بندي مبحث دوم از فصل دوم 68
2-3- نگرش بومي به خط مشيگذاري زيستمحيطي 70
2-3-1- ارزش‌هاي برآمده از مباني رويکرد اسلام به محيط زيست 71
2-3-2- اقتضائات خاص خط مشيگذاري زيستمحيطي در ايران 85
2-3-3- جمع‌بندي مبحث سوم از فصل دوم 101
2-4- جمع‌بندي مباحث ارائه شده در فصل دوم 101
فصل سوم: روش تحقيق 102
مقدّمه 103
3-1- فلسفه استراتژي نظريه داده بنياد 103
3-2- تعاريف و مفاهيم اصلي روش داده‌بنياد 104
3-2-1- حساسيت نظري 105
3-2-2- يادداشت نظري 105
3-2-3- کفايت نظري 106
3-3- فرآيند تجزيه و تحليل روش داده‌بنياد 106
3-3-1- کدگذاري باز 107
3-3-2- کدگذاري محوري 108
3-3-3- کدگذاري انتخابي 110
3-4- قلمرو زماني و مکاني تحقيق 110
3-5- جامعه و نمونه تحقيق 111
3-6- اجراي روش در پژوهش حاضر 114
3-6-1- علل به کارگيري روش نظريه داده‌بنياد 114
3-6-2- مکانيزم بومي‌سازي خروجي تحقيق 115
3-6-3- ارتباط مراحل روش با سؤالات تحقيق 117
3-7- اعتبارسنجي نتايج تحقيق 118
3-7-1- مفاهيم و کليات اعتبارسنجي پژوهش کيفي 118
3-7-2- روش اعتبارسنجي تحقيق 119
فصل چهارم: تجز يه و تحليل دادهها 122
مقدّمه 123
4-1- تجزيه و تحليل مصاحبه‌ها 124
4-1-1- مطالعه مورد نخست (A) 124
4-1-2- مطالعه مورد دوم (B) 141
4-1-3- مطالعه مورد سوم (C) 148
4-1-4- مطالعه مورد چهارم (D) 160
4-1-5- مطالعه مورد پنجم (E) 167
4-1-6- مطالعه مورد ششم (F) 175
4-1-7- مطالعه مورد هفتم (G) 184
4-1-8- مطالعه مورد هشتم (H) 192
4-1-9- مطالعه مورد نهم (I) 195
4-1-10- مطالعه مورد دهم (J) 203
4-1-11- مطالعه مورد يازدهم (K) 213
4-1-12- مطالعه مورد دوازدهم (L) 220
4-1-13- مطالعه مورد سيزدهم (M) 225
4-1-14- مطالعه مورد چهاردهم (N) 236
4-1-15- مطالعه مورد پانزدهم (O) 241
4-1-16- مطالعه مورد شانزدهم (P) 244
4-1-17- مطالعه مورد هفدهم (Q) 247
4-1-18- مطالعه مورد هيجدهم (R) 251
4-1-19- تحقّق کفايت نظري 254
4-2- تشريح «مقولات» بدست آمده در روش داده بنياد 255
4-3- کدگذاري محوري 256
4-4- دستاورد روش نظريه‌پردازي داده‌بنياد 265
4-4-1- پاسخ به سؤالات فرعي تحقيق 265
4-5- جمع‌بندي فصل چهارم 271
فصل پنجم: جمع بندي، نتيجه‌گيري و ارائه پيشنها دها 272
مقدّمه 273
5-1- کدگذاري انتخابي (استخراج گزاره‌هاي تئوريک) 274
5-1-1- تشريح قضيه «بافت توسعه پايدار» در تدوين 275
5-1-2- تشريح قضيه «دوگانگي‌هاي متناقض‌نما» در تدوين 281
5-1-3- تشريح قضيه «هنجارهاي بنيادين» وضع مطلوب تدوين 288
5-1-4- تشريح قضيه «الگوي تدريجي‌گرايي متعالي» تدوين 294
5-1-5- جمع‌بندي مرحله کدگذاري انتخابي تحقيق 298
5-2- اعتباريابي پژوهش 303
5-2-1- نوآوري پژوهش در «مفهوم‌سازي» 304
5-2-2- نوآوري پژوهش در «مقوله‌بندي» 305
5-2-3- نوآوري پژوهش در «قضاياي تئوريک» 308
5-3- موانع و محدوديت‌هاي تحقيق 309
5-4- ساير دستاوردهاي تحقيق 310
5-4-1- پيشنهادات عملي- اجرايي 312
5-4-2- پيشنهادات علمي- پژوهشي 318
پيوست‌ها 320
الف) سؤالات مصاحبه با خبرگان (مسائل عمومي محيط زيست) 321
ب) سؤالات مصاحبه با خبرگان (بحران درياچه اروميه) 322
ج) نمونه‌اي از يادداشت‌هاي نظري GT 323
کتابنامه 324
فهرست شکل‌ها
شکل شماره 1-1: فرآيند تدوين خط مشي‌هاي عمومي 13
شکل شماره 1-2: نمايي کلي از مراحله نقشه راه پژوهش 20
شکل شماره 2-1: ابعاد توسعه پايدار 33
شکل شماره 2-2: مثلث آهنين 49
شکل شماره 2-3: بازيگران مؤثر در خط مشيگذاري عمومي (قلي‌پور، 1388، ص 144) 50
شکل شماره 2-4: روند شکل‌گيري سازمان حفاظت از محيط زيست 86
شکل شماره 2-5: جمع‌بندي کلّي سه مبحث ارائه شده در مرور مباني نظري 102
شکل شماره 3-1: فرآيندهاي به هم وابسته جمعآوري، تنظيم و تحليل دادهها در تدوين نظريه داده بنياد 106
شکل شماره 3-2: سير تطور کدها تا تئوري در نظريه داده بنياد 107
شکل شماره 3-3: کدگذاري باز: ورودي‌ها، فرآيند و خروجي‌ها 107
شکل شماره 3-4: کدگذاري محوري: ورودي‌ها، فرآيند و خروجي‌ها 109
شکل شماره 3-5: کدگذاري انتخابي: ورودي‌ها، فرآيند و خروجي‌ها 110
شکل شماره 3-6: حرکت رفت و برگشتي جمعآوري و تحليل دادهها براي دستيابي به کفايت مقولهها 119
شکل شماره 4-1: ظهور سه مقوله اصلي نخست 258
شکل شماره 4-2: ظهور مقوله چهار مقوله اصلي دوم 259
شکل شماره 4-3: ظهور چهار مقوله اصلي سوم 260
شکل شماره 4-4: ظهور چهار مقوله اصلي چهارم 261
شکل 4-5: پارادايم کدگذاري محوري تحقيق 263
شکل 4-6: سير تطوّر نکات کليدي تا مقولات اصلي در تحقيق 271
شکل شماره 5-1: تناظر سلسله مراتب نيازهاي فردي و اجتماعي در نگاه به محيط زيست 293
شکل شماره 5-2: جمع‌بندي سير تکميل يافته‌هاي تحقيق با استفاده از روش داده‌بنياد 299
شکل شماره 5-3: نمونه‌اي از سير تدريجي تحقّق الگوي تدريجي‌گرايي متعالي 301
شکل شماره 5-4: جمع‌بندي «کدگذاري انتخابي» پژوهش (قضاياي تئوريک) 302
شکل شماره 5-5: ارتباط نتايج کدگذاري محوري و انتخابي 303
فهرست جداول و نمودارها
جدول شماره 2-1: موانع موجود براي نگهداري نظام مديريت محيط زيستي 30
جدول شماره 2-2: مقايسه نظريات خط مشيگذاري عمومي 42
جدول شماره 2-3: ويژگي‌هاي کانون ارزش ذاتي اسلامي و کانون‌هاي رايج در اخلاق زيستمحيطي 43
جدول شماره 2-4: مراحل فرآيند خط مشيگذاري از منظر صاحب‌نظران 45
جدول شماره 2-5: ساختار زير سيستم‌هاي خط مشي 51
جدول شماره 2-6 : تناظر فرآيند خط مشيگذاري عمومي و فرآيند حل مسئله 54
جدول شماره 2-7: گونه‌شناسي کلي کالاها و خدمات 56
جدول شماره 2-8: ابعاد مؤثر بر عوامل پيش‌ران خط مشي عمومي 57
نمودار شماره 2-1: چرخه حيات مسئله و استراتژي‌هاي مواجهه با آن 58
جدول شماره 2-9: دو تقسيم‌بندي حائز اهميت براي انواع دستور کار خط مشي 60
جدول شماره 2-10: سازندگان دستور کار خط مشي عمومي 61
جدول شماره 2-11: شيوه‌هاي دستور کارگذاري از نظر هاولت و رامش 62
جدول شماره 2-12: سبک‌هاي تصميم‌گيري در انتخاب نهايي خط مشي عمومي 63
جدول شماره 2-13: مقايسه تطبيقي- نهادي جايگاه محيط زيست در کشورهاي مختلف 67
جدول شماره 2-14: جمع‌بندي نظريات، رويکردها و مدلهاي خط مشيگذاري عمومي 68
جدول شماره 2-15: جمع‌بندي انواع بازيگران تأثيرگذار بر حوزه خط مشيگذاري عمومي 68
جدول شماره 2-16: جمع‌بندي گام‌هاي مرحله تدوين خط مشي عمومي 69
نمودار شماره 2-2: ضريب موفقيت خط مشي با توجه به ميزان همسويي آن با فرهنگ و ارزش‌ها 70
جدول شماره 2-17: مقايسه ردّ پاي اکولوژيک و ظرفيت زيستمحيطي در چند کشور جهان 90
جدول شماره 2-18: مقايسه بودجه‌اي برنامه‌هاي زيستمحيطي در برنامه‌هاي توسعه کشور 99
جدول شماره 2-19: خلاصه‌اي از سير تطوّر موضوع محيط زيست در برنامه‌هاي توسعه 100
جدول 3-1: پراکنش کلّي مصاحبه شوندگان تحقیق با توجه به معيارهاي خبرگي 112
جدول شماره 3-2: پراکنش دقيق مصاحبه شوندگان با توجّه به مسئوليت اجرايي 113
جدول شماره 3-3: راهکارهاي بومي‌سازي خروجي پژوهش 115
جدول شماره 3-4: تدابير اتخاذ شده جهت «بومي‌سازي» خروجي نهايي پژوهش 117
جدول شماره3-5: روش‌ها و ابزارهاي روش داده‌بنياد، متناسب با سؤال‌هاي اصلي و فرعي تحقيق 117
جدول 4-1: نکات کلیدی و کدگذاری باز، مطالعه مورد A 125
جدول 4-2: شکلگیری مفاهیم از کدهای مطالعه مورد A 135
جدول4-3: شکل‌گيري مقولات از مفاهيم مصاحبه A 137
جدول 4-4: نکات کلیدی و کدگذاری باز، مطالعه مورد B 141
جدول 4-5: مفاهيم شکل گرفته از کدهاي مصاحبه‌ي مورد دوم (B) 145
جدول4-6: شکل‌گيري مقوله از مفاهيم مصاحبه B 146
جدول4-7: تکميل مقولات از مفاهيم مصاحبه B 146
جدول 4-8: نکات کلیدی و کدگذاری باز، مطالعه مورد C 148
جدول 4-9: مفاهيم شکل گرفته از کدهاي مصاحبه‌ي مورد سوم (C) 155
جدول4-10: شکل‌گيري مقولات از مفاهيم مصاحبه C 157
جدول4-11: تکميل مقولات از مفاهيم مصاحبه C 158
جدول 4-12: نکات کلیدی و کدگذاری باز، مطالعه مورد D 160
جدول 4-13: مفاهيم شکل گرفته از کدهاي مصاحبه‌ي مورد چهارم (D) 165
جدول4-14: تکميل مقولات از مفاهيم مطالعه مستقلّ D 166
جدول 4-15: نکات کلیدی و کدگذاری باز، مطالعه مورد E 167
جدول 4-16: مفاهيم شکل گرفته از کدهاي مصاحبه‌ي مورد پنجم (E) 172
جدول4-17: شکل‌گيري مقولات از مفاهيم مطالعه مستقلّ E 173
جدول4-18: تکميل مقولات از مفاهيم مطالعه مستقلّ E 174
جدول 4-19: نکات کلیدی و کدگذاری باز، مطالعه مورد F 175
جدول 4-20: مفاهيم شکل گرفته از کدهاي مصاحبه‌ي مورد ششم (F) 181
جدول4-21: شکل‌گيري مقوله از مفاهيم مصاحبه F 182
جدول4-22: تکميل مقولات از مفاهيم مصاحبه F 183
جدول 4-23: نکات کلیدی و کدگذاری باز، مطالعه مورد G 184
جدول 4-24: مفاهيم شکل گرفته از کدهاي مصاحبه‌ي مورد هفتم (G) 189
جدول4-25: شکل‌گيري مقوله از مفاهيم مصاحبه G 191
جدول4-26: تکميل مقوله اول از مفاهيم مصاحبه G 191
جدول 4-27: نکات کلیدی و کدگذاری باز، مطالعه مورد H 192
جدول 4-28: مفاهيم شکل گرفته از کدهاي مصاحبه‌ي مورد هشتم (H) 194
جدول4-29: تکميل مقولات از مفاهيم مصاحبه H 194
جدول 4-30: نکات کلیدی و کدگذاری باز، مطالعه مورد J 195
جدول 4-31: مفاهيم شکل گرفته از کدهاي مصاحبه‌ي مورد نهم (I) 200
جدول4-32: تکميل مقولات از مفاهيم مصاحبه I 201
جدول 4-33: نکات کلیدی و کدگذاری باز، مطالعه مورد J 203
جدول 4-34: مفاهيم شکل گرفته از کدهاي مصاحبه‌ي مورد دهم (J) 210
جدول4-35: تکميل مقولات از مفاهيم مصاحبه J 212
جدول 4-36: نکات کلیدی و کدگذاری باز، مطالعه مورد K 213
جدول 4-37: مفاهيم شکل گرفته از کدهاي مصاحبه‌ي مورد يازدهم (K) 217
جدول4-38: تکميل مقولات از مفاهيم مصاحبه K 219
جدول 4-39: نکات کلیدی و کدگذاری باز، مطالعه مورد L 220
جدول 4-40: مفاهيم شکل گرفته از کدهاي مصاحبه‌ي مورد دوازدهم (L) 223
جدول4-41: تکميل مقوله از مفاهيم مصاحبه L 224
جدول 4-42: نکات کلیدی و کدگذاری باز، مطالعه مورد M 225
جدول 4-43: مفاهيم شکل گرفته از کدهاي مصاحبه‌ي مورد سيزدهم (M) 231
جدول 4-44: تکميل مقولات از مفاهيم مصاحبه M 233
جدول 4-45: نکات کلیدی و کدگذاری باز، مطالعه مورد N 236
جدول 4-46: مفاهيم شکل گرفته از کدهاي مصاحبه‌ي مورد چهاردهم (N) 239
جدول4-47: تکميل مقولات از مفاهيم مصاحبه N 240
جدول 4-48: نکات کلیدی و کدگذاری باز، مطالعه مورد O 241
جدول 4-49: مفاهيم شکل گرفته از کدهاي مصاحبه‌ي مورد پانزدهم (O) 243
جدول 4-50: نکات کلیدی و کدگذاری باز، مطالعه مورد P 244
جدول 4-51: مفاهيم شکل گرفته از کدهاي مصاحبه‌ي مورد شانزدهم (P) 246
جدول 4-52: نکات کلیدی و کدگذاری باز، مطالعه مورد Q 247
جدول 4-53: مفاهيم شکل گرفته از کدهاي مصاحبه‌ي مورد هفدهم (Q) 249
جدول 4-54: نکات کلیدی و کدگذاری باز، مطالعه مورد R 251
جدول 4-55: مفاهيم شکل گرفته از کدهاي مصاحبه‌ي مورد هيجدهم (R) 253
جدول شماره 4-56: فرآيند ظهور مفاهيم و مقولات تا مرز کفايت نظري 254
جدول 4-57: عناوين مقولات (فرعي) ظهور يافته در جريان تحقيق 257
جدول 4-58: ارتباط ميان مقولات اصلي و مقولات فرعي 262
جدول شماره 4-59: پاسخ به سؤال فرعي نخست 265
جدول شماره 4-60: پاسخ به سؤال فرعي دوم 266
جدول شماره 4-61: بازيگران مؤثر خط مشيگذاري زيستمحيطي کشور 267
جدول شماره 4-62: پاسخ به سؤال فرعي سوم 268
جدول شماره 4-63: انواع دسته‌بندي مسائل زيستمحيطي کشور 269
جدول شماره 4-64: پاسخ به سؤال فرعي چهارم 270
جدول شماره 4-65: عناوين دقيق‌تر اسناد بالادستي حاکم بر تدوين خط مشي‌هاي زيستمحيطي 271
جدول شماره 5-1: مفاهيم، مقولات فرعي و اصلي شکل‌دهنده قضيه تئوريک «بافت توسعه پايدار» 277
جدول شماره 5-2: مفاهيم، مقولات فرعي و اصلي شکل‌دهنده قضيه تئوريک «دوگانگي‌هاي متناقض‌نما» 281
جدول شماره 5-3: مفاهيم، مقولات فرعي و اصلي شکل‌دهنده قضيه تئوريک «هنجارهاي بنيادين» 288
جدول شماره 5-4: مفاهيم، مقولات فرعي و اصلي شکل‌دهنده قضيه تئوريک «الگوي تدريجي‌گرايي متعالي» 295
جدول شماره 5-5: دسته‌بندي قضايا و زيرقضاياي شکل گرفته در فرآيند «کدگذاري انتخابي» 300
جدول شماره 5-6: تفکيک قضايا و زيرقضاياي تئوريک تحقيق بر حسب دادهها و منابع شکل دهنده 300
جدول شماره 5-7: نوآوري‌هاي پژوهش در سطح «مفهوم‌سازي» حاصل از «کدگذاري باز» 305
جدول شماره 5-8: نوآوري پژوهش در سطح «مقوله‌بندي» مفاهيم 306
جدول شماره 5-9: نوآوري پژوهش در سطح خلق قضاياي تئوريک (نظريه‌پردازي) 309
جدول شماره 5-10: مفاهيم ناظر به فرصت‌هاي آتي تدوين خط مشي‌هاي زيستمحيطي 310
جدول شماره 5-11: مفاهيم ناظر به آسيب‌هاي موجود تدوين خط مشي‌هاي زيستمحيطي 312